Gizemli Bir Dünya: Triton
1846 yılının Ekim ayında William Lassel yeni keşfedilen bir gezegen olan Neptün'ü gözlemliyordu. Neptün'ün halkası olduğu konusunda çalışmalar yaparken daha ilgi çekici olan bir şey keşfetti. Neptün'ün bir uydusu vardı. Çalışmalara önemini arttırıp, hata olabilecek herşeyi gözden geçirmesine rağmen uydunun yeri bozulmadı. Böylece Lassel, yıllarca bitmeyecek paradoksların başlangıcı oldu.Triton uydusu Neptün'ün bilinen uydularının en büyüğüdür. Onun bizden çok uzaklarda olması Triton hakkında bilinmeyenleri hem merak ettiriyor hem de onu çözmemiz yolunda büyük çabalar sarf etmemize neden oluyor.
Güneş Sistemi' ndeki tüm diğer uydulardan farklı olan bu garip dünya için "gizemli" kelimesini kullanmak elimizde değil. Birçok bilinmeyeniyle birlikte kendini adeta saklayıp, bürümüş durumda.
Uranüs'ün üç dış uydusu ve Jüpiter- Satürn gezegenlerinin dış uydularının büyük bir kısmıda Triton uydusu gibi ters bir yörüngeye sahiptir. Ancak dıştaki uydular çok küçüktür ( En büyüğü Phoebe). Bu uydu bile Triton'un çapının sadece %8' ini oluşturuyor. Bilim adamları ters yörüngesi olan uyduların, başka yerlerden gelen ve gezegenlerin çekim gücüne kapılmasıyla veya çarpışma yoluyla bu yörüngeye sahip olduklarını düşünüyor. Peki nasıl oluştular? Triton uydusu kadar gezegeni Neptün'de sırlarla dolu bir dünyadır. Gezegenleri oluşturan gaz-toz bulutlarının Güneş Sistemi'nin dışındaki Uranüs ve Neptün gezegenlerini nasıl oluşturduğu halen bilinemiyor. Ancak önceki yıllarda yapılan çalışmalarda iki gezegenin daha iç kısımlarda oluşup bulundukları konuma ötelendiklerini içeren bir kuram mevcut. Bu kurama göre de Triton, Neptün gezegeninin çekimine kapılmış onun uydu haline gelmiş olabilir. Kuramı destekleyen ise az önce bahsettiğim Triton'un yörüngesi. Bir diğer kuramsa Neptün'ün Triton'un bir benzerini yutmuş olması. Yörüngesinin neden retrograt olduğu ve nasıl oluştuğu uzun yıllar tartışılmaya devam edecek gibi..
2706 km' lik çapında buzlarla kaplı bir yüzey var. Bununla ilgili görüntüleri Triton'un yanından geçen tek uzay aracı olan Voyager 2' den alıyoruz. Görüntüler incelendiğinde çarpma kraterlerinin sayısının düşük olduğu görülmüştür. Bu ayrıca geçmişinde yaşadığı tektonik aktivitelerin bir göstergesidir. Yüzeyindeki geniş göl alanlarını andıran yapılar geçmişinde buz volkanizmasının aktif olduğuna işaret etmektedir. Benzer yapılar Europa ve Ganymede uydusunda görülmesine rağmen buruşuk yapısı sadece Triton' a özgüdür. ( Bir kavunun dış yüzeyi gibi..)
Jüpiter' in uydusu Io'dan sonra jeolojik açıdan en aktif uydudur diyebiliriz. Altta su, üstte nitrojen buzuyla kaplı buz tabakasının altında sıvı azottan oluşabilecek bir deniz olduğu düşünülüyor. Sıvı azot mevsimsel döngüler ya da buz hareketlerine bağlı olarak yüzeye fışkırabiliyor. Voyager 2' yle izlenen volkanik şemsiye yapıları, Triton' un iç bölgelerinin halen sıcak olduğunu gösteren bir kanıttır. Ayrıca izlenen volkanik etkinliklerin, yerden fışkıran azot çıkışları ile aynı mekanizmaya sahip olduğu görülmüştür. Bu arada Voyager 2' nin geçişleri Lassel'in kanıtlamaya çalıştığı Neptün'ün görünmez halkalarını doğrulamıştır.
Triton -240 küsür derecesiyle Güneş Sistemi'nin en soğuk cismi olmaya adaydır. Voyager'in çalışmalarından önce uydunun bulutlarla kaplı olacağı öngörülmüş, ancak bu Voyager' la yalanlanmıştır. Günümüzde Triton'un son derece düşük yoğunlukta ve temel olarak azottan oluşan ince bir atmosferi olduğunu biliyoruz. Atmosfer yüzeye çok düşük bir basınç uygulamasına rağmen Triton'un yüzey detayları dinamiktir ve gayzerlerden çıkan koyu renkli maddeleri 150 km uzağa sürükleyebilmektedir.
Peki Triton' un sonu ne olacak? Spiral yörüngesi, retrograt hareketten dolayı içe doğrudur. Bu nedenle Neptün' e yaklaşma oranı 100 milyon yıl sonra "Roche limiti" denen yeri geçecek ve parçalanacaktır.
Yıllar sonra yapılacak misyonlar bize Triton uydusunun sırlarını çözmek için fırsat verecektir. Belkide sadece uzay araçlarıyla değil, insanlı misyonlarla bilinmeyenler gün yüzüne çıkarılacaktır. Kim bilir?
0 yorum:
Yorum Gönder