Astroed-Sabancı Üniversitesi Çalıştayı-1-Güneş Sistemi

Astroed-Sabancı Üniversitesi Çalıştayı-1-Güneş Sistemi

GÜNEŞ SİSTEMİ: ÖLÇEK ETKİNLİĞİ
Güneş sistemimizi oluşturan gezegenlerin büyüklüklerini, birbirlerine olan uzaklıklarını ve diğer bazı özelliklerini daha iyi anlamamızı sağlamak için düşünülmüş sınıf etkinliği.

I. Gezegenlerin Güneş’e olan uzaklıkları
Güneş sistemimizde 8 gezegen var. Güneş’ten uzaklıklarına göre Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn ve Neptün olmak üzere sıralanıyorlar.

Bu 8 gezegen, iç ve dış gezegenler olarak ikiye ayrılıyorlar. Merkür, Venüs, Dünya ve Mars; Güneş sistemimizin iç gezegenlerini; Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün ise dış gezegenleri oluşturuyorlar. İç ve dış gezegenleri bir asteroit (gezegensi) kemeri ayırıyor, yani Mars ve Jüpiter arasında çapları 1000 km’yi geçmeyen, yüz binlerce büyüklü küçüklü uzay cisminin oluşturduğu bir kemer bulunuyor.

Şekil 1’de görüldüğü gibi iç gezegenler, dış gezegenlere göre Güneş’e çok daha yakın.
Güneş sistemimizdeki gezegenlerin Güneş’e olan uzaklıklarını aşağıdaki tabloda görüyoruz. Bu tablodaki ilk sütun gerçek uzaklıkları, ikinci sütun ise Merkür-Güneş uzaklığı birim alındığında ortaya çıkan göreceli uzaklıkları gösteriyor.Bir sınıf etkinliğinde öğrencilere gezegenlerin birbirlerine olan uzaklıklarını göstermek istediğimizde okulun içinde veya bahçesinde uygun bir ortam seçmeliyiz. Mümkün olduğunca büyük bir alanda yapıldığında, daha kolay anlaşılıyor.

Örneğin okulun 40 metre uzunlukta bir koridoru varsa, Güneş ve Neptün arasındaki uzaklığın 39 metre olduğu düşünülebilir. Bu ölçeğe göre Güneş ve Merkür arasındaki uzaklık da 50 cm olacaktır.

II. Gezegenler, Güneş ve Ay’ın büyüklükleri
Güneş sistemindeki gök cisimlerinin büyüklükleri de yine bir ölçek etkinliğiyle öğrencilere benimsetilebilir.
Güneş sistemindeki tüm gezegenler, Güneş ve Ay’ın büyüklükleri aşağıdaki tabloda belirtiliyor. Bu tablodaki orta sütun kilometre cinsinden yarıçapları verirken, son sütun Merkür’ün yarıçapı 1 olmak üzere göreceli yarıçapları gösteriyor.

Güneş sistemindeki gezegenler, Güneş ve Ay’ın birbirlerine göre büyüklüklerini Şekil 2’ de görüyoruz.
Öğrencilerin gökcisimlerinin ölçülerini daha iyi anlayabilmeleri için yapılacak sınıf içi etkinliğinde öğrencilerin 3-4’er kişilik gruplara ayrılması düşünülüyor.

Malzemeler: • Gazete (grup başına 5 gazete) • Alüminyum folyo (grup başına 1 rulo)

Her gruba malzemeler dağıtılır ve gök cisimlerinin gerçek büyüklükleri verilir. Önce her grubun Güneş sistemini ellerindeki malzemelerden inşa edebilmek için gerekli ölçeği bulması istenir. Ay ve Merkür gibi küçük gökcisimleri görünür olarak yapıldığında (örneğin çapları 1cm olacak şekilde) Güneş’in çapı 3 metreye yakın olacağından Güneş’i bu etkinliğin dışında tutmak yerinde oluyor.

Gezegenler, gazete kâğıtlarının buruşturulup istenilen bir büyüklüğe getirilmesi ve dışlarının alüminyum folyo ile kaplanması ile oluşturulur.

III. Dünya ve Ay: Büyüklük ve Uzaklık
Dünya ve Ay’ın büyüklükleri ve birbirlerine olan uzaklıklarını gösteren ayrı bir ölçek etkinliği de düşünülebilir. Yine ikinci bölümde kullanılan malzemeler kullanılarak Dünya ve Ay’ın gerçeğe uygun bir maketi yapılabilir.

Aşağıdaki tablonun orta sütununda gerekli büyüklükler kilometre cinsinden ifade ediliyor. Son sütunda ise Ay’ın yarıçapı 1 olmak üzere göreceli büyüklükler gösteriliyor.

Tabloda görüldüğü gibi Dünya ve Ay arasındaki uzaklık, Dünya’nın çapının yaklaşık 30 katı kadar. Dünya ve Ay’ın görünümü yaklaşık Şekil 3’deki gibi olmalı.


Öğrencilere gerekli büyüklüklerin gerçek değerleri verilir ve kendi belirleyecekleri ölçeği takip ederek ve ellerindeki malzemeleri kullanarak Dünya ve Ay’ı oluşturmaları ve yine aynı ölçeği takip ederek birbirlerine olan uzaklıklarını belirlemeleri istenir. Öğrenciler yaptıkları Dünya ve Ay’ı tavandan asmak veya duvara yapıştırmak suretiyle sabitleyebilirler.

Ölçüler www.nineplanets.org adresinden alınmıştır.