Mars'daki Mağaralarda Kim Yaşıyor?

Bu fotoğrafta Pavonis yanardağının eteklerinde görülen bu karanlık ve derin ender görülen jeolojik olguyu görüyorsunuz. Çapı 35 m ve derinliği 20 m olan bu oyuk kraterin nasıl oluştuğu yazı içinde anlatılmaktadır.
Bu fotoğrafta Pavonis yanardağının eteklerinde görülen bu karanlık ve derin ender görülen jeolojik olguyu görüyorsunuz. Çapı 35 m ve derinliği 20 m olan bu oyuk kraterin nasıl oluştuğu yazı içinde anlatılmaktadır.
Güzel bir başlık değil mi? İnsanı hemen okumaya davet eden bir manşet. Merak ettiniz değil mi? İşte bilim dışı insanlar da sizin beyninizle böyle oynuyorlar. Siz ister istemez böyle bir başlık görürseniz arkasında ne var diye merak ediyorsunuz ama bir yandan biliyorsunuz ki eğer Mars'da yaşam olsaydı bunu medyadan öğrenebilirdiniz.


Son katıldığım HaberTürkTV'deki programın bilim dışı konuklarından ikisi Mars'da canlıların olduğu, uzay araçlarının fotoğrafını çektiği bu mağaraların evlerin bacası olmasın dediklerini ve bir fotoğraf gösterdiklerini anımsayacaklar. Bilim insanları bu delikleri ne olduğu konusunda henüz bir yorumlarının olmadığını ama bana göre yeraltı sularının Mars yüzeyinde bu tür çökme meydana getirebileceğini söylemiştim.

Bu mağara ile ilgili bir şeyler yazayım düşüncesi ile Google'a Mars, hole ve cave sözcüklerini girdim, karşıma tam 6 300 000 web sayfası çıktı. Anvak üçüncü sayfada NASA ile ilgili bir sayfa çıktı. Bu ise bilim dışı insanların bu konuyu nasıl kaşıdıklarının bir sonucuydu. O nedenle her zaman söylerim internette doğru bilgi de çöp bilgi de vardır, kişi doğru bilgiye nasıl ulaşması gerektiğini de bilmelidir.

Bu uzun girişten sonra gelelim bu deliklere. Neden çoğul kullandım çünkü 2002 yılında Marsa gönderilen Odyssey adlı uzay aracındaki THEMIS kırmızıöte kamerası bu deliklerden altı tane keşfetmişti. Hatta onlara Dena, Chloe, Wendy, Annie, Abbey, Nikki ve Jeanne gibi isimler verilmişti. Bu delikleri, lava tübleri üzerine bir araştırma yapan 7. sınıf ortaokul öğrencileri bulmuştu. WikiPedia'da her deliğin Mars üzerindeki koordinatları var, baktığınızda deliklerin hepsi de Arsia yanardağının kuzey eteklerinde bulunduğunu görebilirsiniz.

Bu fotoğrafta 150 m çapında, enaz 178 m derinliğindeki Jeanne oyuk kraterini görmektesiniz. Güneş batarken alınan görüntüde oyuğun doğu kenarı kendini göstermekte ve ne denli dik olduğu anlaşılmaktadır.
Bu deliklerin çapları 100-252 metre arasında değişiyordu, NASA çalışanları bu deliklerin derinliklerinin de 73 ila 96 metre arasında değiştiğine inanıyorlar. Mars'da güneş battıktan hemen sonra yüzey hızla soğur, fakat mağara ağızlarında sıcaklık değişimleri o kadar hızlı olmaz. İnfrared kamera kullanıldığında geceleyin dahi bu mağara girişlerini görebilirsiniz. Aynı bölgenin gündüz çekilen fotoğraflarında gölge içindeki bu girişler kendilerini gösteriyordu.

Daha sonra Mars Keşif Uydusu üzerinde bulunan yüksek ayırma gücüne sahip HIRES kamerası ile alınan fotoğraflar yukarıda sözünü ettiğimiz türden kişilerin yeni yeni senaryo kurmalarına neden oldu ama bu son gelen fotoğraflardan artık onların birer mağara girişi olmadığı, tam tersine yüzeye dik derin oyuklar olduğu saptandı.

Hawaii'deki bir çok yanardağın eteklerinde de benzer kraterlere rastlanmış ve bu tür çukurlara “oyuk krater” denilmiştir. Nedeni yanardağ yakınındaki yüzeyin altında bulunan mağmanın soğuması sonucu meydana gelen çökmedir. Diğer bir neden de Mars'ın altındaki akarsuyun meydana getirdiği materyalin erimesi sonucu meydana gelen çökmedir.

HIRES kamerası ile uzaydan çekilmiş Mars'daki bir oyuk krater zinciri. Bu oyuklar optik yanılsama sonucu sanki birer tümsek gibi gözükür ama hepsi tümsek değil çukurdur.

Mars yüzeyinde her şeyi en ince ayrıntısına kadar gören HIRES kamerası daha sonraları bu oyuk kraterlerin bir zincirini de görüntüledi. Zincirden kastım bir sıra oyuk krater. Bilim insanları bu tür yapıların İzlanda da görüldüğünü vurguladı. Belirli bir türdeki kırılmalar, yüzeyin altında bol miktarda boşluk oluşturuyor. Daha sonra bu boşluğun üzerindeki materyal sıkıştığında çökerek oyuk krater zincirlerini oluşturuyor.


İzlanda'da görülen bu oyuk krater zinciri bir deprem kırığı ile oluşmuştur. Oyuklardan birinde ayakta duran kişiyi görebilirsiniz.
Dikkat ederseniz deprem Mars'da da var ama emin olmak için bir depremölçerin Mars yüzeyine yerleştirilmesi gerekir. Tam olarak incelemedim ama ümit ederim Meraklı bir de bu aletten taşıyordur. Son yapılan bir araştırmada Mars'da kıta hareketlerinin varlığı da saptanmıştı, tüm bunlar geçmişte depremlerin olduğu kesin ama büyük olasılıkla bugün de bu jeolojik etkinlik Mars'da devam ediyor.

Mars'da sıvı suyu krater diplerinde arıyoruz Meraklı onun için Gale kreterinin dibine indi, neden? Yüzeyin en çukur olduğu bölgelerde atmosfer basıncı daha fazladır. Yüzeyde atmosfer basıncı yeterli olmadığı için sıvı su yok. İşte bu derin oyuklar gelecekte Mars'a gidecek insanoğlu için onu güneş radyasyonundan koruyacak ve oyuk diplerindeki sıvı su büyük bir gereksinmeyi karşılayacak.

Evet TV programında bunları bilmediğim için dile getirememiştim ama eğer bir konuya meraklı iseniz araştırıp öğrenebilirsiniz. 148 milyon web sayfasına baktığınızda çeşitli uzaylı senaryoları ile karşılaşabilirsiniz ama önemli olan bilimi dinlemektir, bilimden nasibini almamış insanları değil.

Kaynakça:
http://hirise.lpl.arizona.edu/ESP_023531_1840
http://hirise.lpl.arizona.edu/ESP_011677_1655
http://hirise.lpl.arizona.edu/PSP_004847_1745
http://en.wikipedia.org/wiki/Arsia_Mons
http://www.marstoday.com/news/viewpr.html?pid=15398
http://www.msnbc.msn.com/id/6226157/


Prof. Dr. Ethem DERMAN



Devamı...>>

Gökyüzünün Güzellikleri: Batlamyus Kümesi

Batlamyus Kümesi (Rolf Wahl Olsen)
Batlamyus Kümesi (Rolf Wahl Olsen)

Yazıdaki güzel fotoğrafı görünce hemen okumaya başladım, kimdir bu güzel, gökyüzünün neresindedir diye merak ettim. Biliyorsunuz bu tür güzellere akıl almaz bir ilgim var. Sanki gökyüzüne elmasları sepmişler gibi, gözümü aldı her güzel gibi.



Bir de ne göreyim benim çok sevdiğim bir takımyıldaymış, Akrep takımyıldızı. Neden bunu severim gerçekten de ismine benzettiğim tek takımyıldız budur. Ne Büyükayı'yı ayıya benzetirim ne de Aslan'ı Aslan'a. Bu takım yıldızda her şey yerli yerindedir. Bugünlerde akşam saat 21 sıralarında güney ile güney-batı arasında görebilirsiniz, tabii İstanbul'dan değil, karanlık bir yerden ve ne kadar güneyde olursanız o kadar iyidir. Bu sene Topuklu yaylasında uzun uzun bu takım yıldızı seyrettim.


Gerçekten akrebin güzel bir başı vardır ve “akrebin alnı” anlamına adı Dschubba'dır. Tam ortasında ise Akrebin kalbi Antares, takımyıldızın en parlak üyesi olarak pırıl pırıl parlar. Ondan sonra uzun bir kuyruğu vardır ve kuyruk tam akrep kuyruğu gibi kıvrılır ve sonunda iki yıldızla biter. Bunlardan doğuda bulunanın adı Akrebin iğnesi (Shaula) diğeri ise akrep sokması anlamına gelen Lesath'dır. Tüm bu isimlerin Mezopotamya'dan geldiğini lütfen unutmayalım.

Yazıdaki bu güzel fotoğrafı Yeni Zelanda'da oturan gökyüzü fotoğrafçısı Rolf Wahl Olsen çekmiş. Büyük olasılıkla bu takımyıldızı o tam başucunda görüyordur, bizim gibi ufka yakın değil. Batlamyus açık yıldız kümesi Akrebin iğnesine yakın onun biraz doğusunda bulunuyor. Siz de karanlık bir yerden bakarsanız bu kümeyi farkedersiniz.

Gökbilim kataloglarında M7 veya NGC 6475 adı ile anılan bu kümeyi ilk kez antik çağlarda Batlamyus keşfetmiş ve bunun bir bulutsu olduğuna karar vermiş. Bir arada bulunan çok genç parlak yıldızlar ama gözümüze en parlak gözükeni gözün görme sınırında yani 5.6 kadir olduğunda dolayı. Daha sonra 1764 yılında Messier kataloğuna M7 olarak eklemiştir.

Kümenin içinde bugün 80 yıldız sayılmaktadır ve tamamı 1.3 derece içindedir. Kümenin uzaklığı 980 ışık yılı olduğuna göre bu 1.3 derecelik alanın uzunluğu 25 ışık yılına karşılık gelir. Kümenin toplam kütlesi ise 735 güneş kütlesine eşittir, bu ise bize küme yıldızlarının kütleli ve sıcak olduğunu göstermektedir. Hidrojen ve Helyum dışındaki elementlerin bollukları güneşimiz ile aynıdır ve kümenin yaşı 200 milyon yıl yöresindedir.


Prof. Dr. Ethem DERMAN


Devamı...>>

Güneş Sisteminin Yaramaz Çocukları


Üzerinde yaşadığımız güzel dünyamızın başına gelebilecek en kötü olay büyük bir asteroidin çarpmasıdır. Tüm dünyadaki teleskoplar hatta bizim TÜBİTAK Ulusal Gözlemevinde bu tür cisimler gözlenmektedir. Nedeni de eğer onların yörüngelerini saptarsak gelecekte bir çarpışma olacak ise bugünden bilebiliriz. Biliyorsunuz işte Apopsis asterodi 2036 senesinde yere şu kadar yakın geçecek diye gazete haberlerini okuyorsanız onun yörüngesini çok iyi saptadığımızdandır.

Yerle çarpışma olasılığı olan bu asteroidleri ikiye ayırdığımızı daha önceki yazılarımda bulabilirsiniz. Bunlardan birincisi “Yere Yakın Geçenler (YYG)”, bu grafikte mavi renkte gözterilmiş. İkinci grup ise “Potansiyel Olarak Tehlikeli” olanlar ki kırmızı renkte gösterilmiştir. Aslında ikinci grup YYG grubun bir alt sınıfıdır ve bunlar yere çok yaklaşan, yani yörüngelerinde dünyaya 8 milyon km'den daha yakın geçen cisimlerdir.


Grafiğin ortasında daha doğrusu bu kalabalığın ortasında sarı renkte güneşi görüyorsunuz. Onunla beraber gri renkte Merkür, Venüs ve Mars'ın yörüngeleri gösterilmiş. Yerin yörüngesi Mars ile Venüs'ün arasında yeşil renkle çizilmiş. Potansiyel tehlikeli olan asteroidlerin yerin yörüngesine benzer bir yörüngeye sahip olduklarını görüyoruz. Her ne kadar her biri bir nokta ile gösterilmiş olsa da dağılımlarından hemen anlaşılmaktadır.
NASA'nın kırmızıöte gözlem yapan WISE uydusu detektörünün soğutamaz hale geldiğinde derin uzayı bir kenara bırakarak güneş sistemindeki bu cisimleri gözlemeye başladı ve gözlediği tüm cisimlerin yörüngeleri saptandı. Grafikteki noktaların kaynağı WISE'ın bulguları. Burada sadece çapı 100 metreden büyük asteroidler gösterilmiştir.

Sakın bu grafiğe bakarak korkmayın, bu kadar kalabalıksa bir gün bize bir tanesi çarpar diye düşünmeyin. Küçücük cisimleri yerin yanında göstermenin başka bir yolu olmadığından göze böyle görülmektedir. Son yapılan hesaplara göre yörüngesi saptanmış hiçbir göktaşının önümüzdeki 300 yılda yere çarpma olasılığı yok. O zamana kadar gider bugünlerde herkesin merakı olan Meraklı'nın üstüne otururuz zaten :)

Prof. Dr. Ethem DERMAN
Devamı...>>