BİR BAKIŞTA YILDIZ ÖZELLİKLERİNİ ANLAMA

BİR BAKIŞTA YILDIZ ÖZELLİKLERİNİ ANLAMA

     Yıldızlar ile ilgili her bilimsel anlatımda veya verilen her haberde, yıldızın tayf türü verilir, kaç Güneş kütleli olduğu ve sıcaklığıyla ilgili bize bilgi verilir. Peki bu bilgilerin birbiriyle bir ilişkisi var mı? Örneğin Güneş’ten 2 kat büyük bir yıldız denildiğinde benzerleri gibi özelliğe mi sahiptirler. Parlaklıkları nedir…. Bu ve bunun gibi soruların cevabını Gökbilim ile ilgilenenler biliyor da henüz Gökbilim’le yeni tanışmış veya uzun zamandır tanışmış ama bu konuyu merak etmeyenler için dile getirmekte fayda var.
Yazımızı aşağıdaki çizelge üzerine odaklayacağız.

Bu çizelge http://en.wikipedia.org/wiki/Star sayfasından alınmış ve Türkçeleştirilmiştir. Çizelge HertzSprung-Russel çizelgesi olarak adlandırılır.

     Çizelgede alt yatay eksen yıldızın rengini, üst yatay eksen yıldızın tayf tipi (sınıfı) ve sıcaklığını (yüzey sıcaklığı), sol bölme aydınlatma gücünü ve sağ bölme de mutlak parlaklığını göstermektedir. Üst eksendeki tayf kısmında sınıflara ait yıldızların renkleri görülmektedir. Örneğin Güneş G sınıfında ve sarı renktedir. Çizelgeye dikkat edilirse yoğunluğun olduğu bölgeler devler çizgisi ile Ana kol yıldızların olduğu kısımdadır. Bu da bize gördüğümüz kadarıyla evrende bu iki yıldız türünün yoğun olduğunu gösteriyor. Süper Yıldızların sayısı çok daha az. Renklendirme yıldızların renklerine göredir. Buna göre Güneş’in sarı bölgede yeraldığına dikkat ediniz.

     Güneşimiz çizelgede ortada gösterilmiştir. Güneşimizin rengi 0,7-0,8 aralığındadır. Bu da yüzey sıcaklığının 6000 K (Kelvin) dereceye yakın olduğu bir G sınıfı demektir. Zaten Güneş benzeri yıldızların hepsi G sınıfındadırlar.

     Bu çizelgeye bakarak herhangi bir yıldız hakkında bazı bilgiler edinebiliriz. Bilmemiz gereken bu değerleri edindikten sonra çizelgede nerede yeraldıklarını gözlemleyebiliriz. Burada verilebilecek en iyi örnek Alfa Erboğa (Alfa Centauri) yıldız sistemi alınabilir. Alfa Erboğa yıldız sistemi 3 yıldızdan oluşmuştur ve bize 4,3 ışık yılı uzaklıkta yeralırlar. Sistemdeki yıldızlar Alfa Erboğa A, Alfa Erboğa B ve Alfa Erboğa C (Proxima Erboğa) olarak adlandırılmıştır. Alfa Erboğa A yıldızı G tipi ve görünür parlaklığı 4,34. Bu iki değer ile yerini belirlemeye çalışalım. Bu değerlere göre yıldızımızın aydınlatma gücü değeri, 1-10 arasında ancak 1 değerine daha yakın olmalı, rengi ise 1,0 değerine yakındır ki bu da bize sarı bölgeyi gösterir. Zaten G sınıfı yıldızların rengi de çizelgede sarı ile gösterilmiştir. Sıcaklığı da 6000 K ye yakın olmalıdır.

     Alfa Erboğa C’yi ele alalım. Mutlak parlaklığı 15 ve sınıfı M olan yıldızdır. O halde rengi kırmızıya yakın ve sıcaklığı da 3000 K derece dolayında olmalıdır. Bu değerleri sadece çizelgeye bakarak söyleyebiliyoruz. Elbette ki kesin değerler daha fazla bilgi gereklidir. Ama yazımızda bu çizelgeden bakarak yıldızları tanımak olduğundan detaylarına inmeden tanıma yolunu anlattık.
Aşağıdaki çizelgede bir yıldızın tayf sınıfına göre sıcaklık değerleri verilmiştir. Buradan hareketle de bize bir yıldızın sıcaklık değeri verilirse yıldızın hangi sınıfa ait olduğunu buluruz. Örneğin bir yıldız 15 bin K derece sıcaklığında ise tabloya göre bu yıldızın sınıfı B’dir. 3200 K derece ise yıldızın sınıfı M dir.